Matsalar mace-macen mata da yara a lokacin ciki ko haihuwa dai ta jima ta na ci wa ƙasashe masu tasowa tuwo a ƙwarya.
Alal misali, ƙasashen da suka ci gaba mata 7 zuwa 15 ne ke mutuwa a cikin mata masu juna 100,000 daga lalurar ciki ko haihuwa; amma a ƙasashe masu tasowa har wajen mata 100-300 ne kan rasu sanadiyyar lalurorin ciki ko haihuwa.
Wani sabon rahoton da hukumomin Majalisar Ɗinkin Duniya suka fitar na cewa a duk minti biyu mace na mutuwa a duniya yayin da take ɗauke da juna biyu ko haihuwa. Hakan na ƙara nuna rashin kyawun yanayin kula da mata masu juna biyu a yankin kudu da hamadar sahara, wanda ke haddasa mafi yawan mace-macen. Har ila yau, wani kira ne na farkawa ga gwamnatoci da hukumomin kiwon lafiya na ƙasashen da abin ya shafa da su ara zuba jari a fannin kiwon lafiya, musamman a matakin farko na kiwon lafiya, wanda babu shakka yana ɗauke da kashi 70 cikin 100 na cutar a waɗannan ƙasashe.
A shekara ta 2004, Hukumar Lafiya ta Duniya ta ayyana mace-macen mata masu juna biyu a matsayin mutuwar da ke da alaƙa da juna biyu a lokacin ɗaukar ciki ko kuma cikin kwanaki 42 na ciki, wanda aka bayyana a matsayin rabon haihuwar 100,000 a cikin al’ummar da ake nazari. Rahoton, ‘Trends in Maternal Mutality 2000-2020,’ wanda Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO), Asusun Kula da Yara na Majalisar Ɗinkin Duniya (UNICEF), Asusun Kula da Al’umma ta Majalisar Ɗinkin Duniya (UNFPA), Rukunin Bankin Duniya da Sashen Majalisar Ɗinkin Duniya suka gabatar. Cibiyar Tattalin Arziki da Harkokin Jama’a (UNDESA), ta nuna raguwar lafiyar mata a ‘yan shekarun nan.
Rahoton ya kuma bayyana cewa kashi 70 cikin 100 na mace-macen mata masu juna biyu a shekarar 2020 an rubuta su ne a yankin kudu da hamadar Sahara. Darakta Janar na hukumar ta WHO, Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, ya yi tsokaci cewa “yayin da ɗaukar ciki ya kamata ya zama lokaci na samun kula ga dukkan mata, abin takaici har yanzu lamari ne mai matuƙar hazari ga miliyoyin mutane a duniya waɗanda ba su da damar samun kulawar gaggawa.”
A duk duniya, rahoton ya nuna cewa an samu mace-macen mata masu juna biyu kusan 287,000 a shekarar 2020. Wannan ya nuna an samu raguwar kaɗan daga 309,000 a shekarar 2016, bayan ƙaddamar da muradun ci gaba mai xorewa na MDD (SDG). A cewar WHO, an kiyasta cewa a yankin kudu da hamadar sahara, mata 390 ne za su mutu a lokacin haihuwa a kowace mace 100,000 da suka haihu nan da shekara ta 2030.
Wannan adadi ya zarce sau biyar sama da shirin SDG na 2030 na ƙasa da 70 na mace-macen mata masu juna biyu a cikin 100,000, kuma ya zarce adadin mutuwar 13 a cikin 100,000 masu rai da aka shaida a Turai a cikin 2017. Wannan ya fi matsakaicin matsakaicin duniya. na 211. An lura cewa yayin da Afirka ta sami raguwar raguwar mafi sauri a duniya a mahimman manufofin kiwon lafiya, yanayin yana raguwa. A cewar Dakta Matshidiso Moeti, darektan WHO a Afirka, “wannan yana nufin cewa ga yawancin matan Afirka, haihuwa ya kasance hazari kuma miliyoyin yara ba sa rayuwa mai tsawo zuwa shekaru sama da biyar.”
Moeti ya kuma ba da shawarar cewa, “yana da matuƙar muhimmanci gwamnatoci su yi gyara na tsatsauran ra’ayi, su shawo kan ƙalubalen da kuma hanzarta aiwatar da manufofin kiwon lafiya. Waɗannan burin ba wasu abubuwa ne kawai ba, amma ainihin tushen rayuwa mafi ƙoshin lafiya da walwala ga miliyoyin mutane. “
Ƙwararrun likitoci sun bayyana cewa, manyan abubuwan da ke haifar da mace-macen mata masu juna biyu sun haɗa da cututtuka, yawanci bayan haihuwa; hawan jini a lokacin ɗaukar ciki (pre-eclampsia da eclampsia); rikitarwa; da zubar da ciki mara lafiya. Manyan abubuwan da ke haddasa mace-macen mata masu juna biyu a Nijeriya sun haɗa da cutar hawan jini, zubar jinin haihuwa da kuma naƙuda mai tsawo.
A Nijeriya, yawan mace-macen mata masu juna biyu har yanzu yana da yawa inda mutane 576 ke mutuwa a cikin 100,000 da aka haifa. Kimanin jarirai 262,000 ne ke mutuwa a duk shekara a kasar. Halin da ake ciki a Nijeriya, dangane da batun mace-macen mata masu juna biyu, ba abin ƙarfafa gwiwa ba ne. Masana sun ce rashin samun lafiya shi ne ke haddasa mace-macen mata masu juna biyu a ƙasar. A halin yanzu, tsarin kula da lafiya na farko na ƙasar yana yin ƙasa da yadda ake tsammani. A wasu jihohi, kiwon lafiya na farko ba ya aiki kwata-kwata. Wasu al’ummomin karkara a Nijeriya ba su da cibiyar kiwon lafiya da masu sayar da ingantattun magunguna.
Abin baƙin ciki ne yadda mata da yawa a Nijeriya ke mutuwa yayin da suke da juna biyu da haihuwa duk da dimbin arzikin da muke da shi na ɗan Adam da abin duniya.
Don haka muna kira ga dukkan ɓangarorin gwamnati da su ƙara zuba jari a fannin kula da lafiyar mata da yara. Tunda rashin ƙwararrun ma’aikatan haihu yana ba da gudunmawa sosai ga yawan mace-macen mata masu juna biyu, ya kamata a horar da ma’aikatan gida musamman a wuraren da ba su da wata cibiyar lafiya.
Haka kuma, akwai buƙatar a horar da ƙarin ungozoma da kuma likitoci kan kula da mata da yara. Dole ne Nijeriya ta sauya yanayin mace-macen mata masu juna biyu. Muna kira ga WHO, UNICEF, UNFPA da sauran hukumomin raya ƙasa da su taimaka wa ƙasashen Afirka kudu da hamadar Sahara don shawo kan ƙalubalen mace-macen mata masu juna biyu.