Daga MAHDI M. MUHAMMAD
A yau ma dai jaridar Manhaja ta sake binciko wani ƙayataccen tarihin da ba kowa ya san da zamansa ba, wannan tarihi na wasu jaruman dakarun mata mayaƙa ne da aka yi a Dahomey, waɗanda aka fi sani da ‘Amazons’ a bayyana.
Ficen da Masarautar Dahomey ya yi tsakanin karni na 17-19, da a yau ake kira Jamhuriyar Benin, ya samu ne, saboda kafa wata rundunar mayaƙa da ta ƙunshi mata zalla, waɗanda ake kira ‘Dahomey Amazon’.
Yankin Dahomey wanda ke a ƙasar da ake kira Benin a yau, yanki ne mai ɗumbin tarihi daga cikin masarautun gargajiya a Nahiyar Afirka inda sarakuna 15 a jere suka yi ta maye juna. Sai dai da wuya ne kundayen tarihin wannan masarauta ke bayyana wata jarumar mace da ta yi mulkin shekaru uku. Matan dai kan taka rawa a lokuta da dama, kamar yadda ta tabbata a tarihin jagorancin wannan ƙasa.
Sojar farko ta masarautar Dahomey:
A cewar masanin tarihi Bienvenu Akoha, Tassi Hangbe, ‘yar Sarki Houegbadja, wanda ya samar da masarautar Dahomey, ita ce mace ta farko a rundunar mayaƙa mata zalla da Dahomey. Kuma ita ce ‘yar uwar tagwaitakar Sarki Akaba. A shekara ta 1708 ne ɗan uwan tagwaicinta wato Sarki Akaba, ya mutu bayan wata jinya. An ɗora ta a asirce a kan madafun ikon rundunar mayaqan ƙasar, sannan kuma bayan komar su gida, aka tabbatar da ita a matsayin Sarauniyar Dahomey.
Yadda Tassi Hangbe ta taimaka wa mutane a zamaninta:
Duk da dai cewar ita sarautarta ba ta wuce ta shekaru uku kacal ba, Tassi Hangbe, ta samu lokaci sosai wajen bayar da hankali ga mata. Ta sanya su harkokin da maza ne zalla ke yi , irin su farauta da noma da kiwo. Ta ƙarfafa harkokin noma sosai da kuma tabbatar da samar da ruwan sha a wadace ga talakawanta.
Dalilin da ya sa Mayaƙan Dahomey Amazons suka bambanta da saura:
Da yake Tassi Hangbe ta yi saurin fahimtar cewa da wuya ne ta gudanar da abubuwan da take so, sai ta kafa wata bataliya ta mayaƙa mata zalla. Zaratan matan da aka kira Agoodjie a harshen Fon (wanda ke nufin dogarawa na kuda da Sarauniya) mata ne da ake ba su horo tun suna ƙanana. Wannan horon ya kuma sanya su masu matuƙar jarunta fiye da maza. A lokacin yaƙi ba su da tausayi sam, har ma suna iya fille kan duk wanda ya yi ƙoƙarin turje wa abin da suka sanya a gaba.
Wasu shekaru bayan Sarauniya Tassi Hangbe, Sarki Guezo ya mulki masarautar Dahomey. Ya kuma yi saurin fahimtar fa’idar kasancewar waɗannan mayaƙa mata a tare da shi, mayaƙan da zaƙaƙurar mace, Seh Dong Hong Beh (Se do Houngbe cikin harshen Fon) ta jagorance su. Suna kawo wa sarkin fursunonin da ake miƙa su ga dillalan ƙasar Brazil inda ake musanya su da makamai da taba sigari da kuma barasa. Wancan fataucin mai ɗan karen kuɗi, shi ne ya sama wa masarautar Dahomey ƙarfi a wancan zamani.
Ɗaukar ma’aikatan Dahomey Amazons:
Tatsuniyoyi daban-daban suna ba da labarin ɗaukar Dahomey Amazons ta Sarki Ghezo. A cikin wasu labarai, ana ikirarin cewa Sarki Ghezo ya ɗauki sojoji mata da maza daga cikin fursunonin ƙasashen waje. Har ila yau, mata mayaƙa sun fito ne daga matan Dahomean da ke da ‘yanci, wasu suna ɗan shekara takwas lokacin da suka yi rajista. Sauran sigogin tatsuniyar sun ce an ɗauke Dahomey Amazons daga cikin ahosi da kansu. Ahosi sun kasance masu yawa, wani lokacin galibi ɗari. Wasu daga cikin mata daga al’ummar Fon sun shiga cikin son ransu, yayin da akwai wasu matan da suka yi rajista idan ubanninsu ko mazajensu sun kai ƙararsu ga sarki.
Horaswa:
Lokacin da Sarki Ghezo ke shirin ɗaukar fansa a kan mutanen Egpa (ƙungiya ta Yarbawa), mayaƙan mata sun sami horo. Horon Mino yayi tsanani. Horon ya kasance har suka zama ba ruwansu da ciwo da mutuwa. Sun koyi dabarun rayuwa ta hanyar tura su cikin daji kusan kwana tara tare da ƙarancin abinci ko babu. An kawo rashin kulawa da jin zafi ta hanyar hawa shinge yayin atisayen soji. Matan kuma sun yi kokawa da juna.
A ɗaya daga cikin bukukuwan shekara-shekara, sabbin ɗalibai (mata da maza) dole ne su hau dandamali mai tsayi ƙafa 16. Manyan kwanduna da ke ɗauke da fursunonin yaƙi, waɗanda aka ɗaure kuma aka birkice su, dole ne a ɗebo su a jefe kan falon, inda taron masu ihu za su jira. An kuma umarci jarumai mata su kashe fursunonin yaƙi. Wannan ya ƙunshi yanke kawunansu da takobi mai kaifi. Tarbiyya ta kasance mafi muhimmanci.
Jarumai mayaƙa:
Duk da horo na tashin hankali, ɗaukar mata aikin sojojin Dahomean ba abu bane mai wahala. Mata sun yarda su hau kan shinge na ƙaya kuma su jefa rayuwarsu cikin haɗari ga masarautar da sarki. Ɗaya daga cikin dalilan shine mafi yawan matan Yammacin Afirka suna rayuwa ta aikin tilas. Lokacin da aka ɗauke su aikin soja, an ɗaukaka matsayinsu.
Faɗa da tsari:
A tsakiyar ƙarni na sha tara, Dahomey Amazons sun kai tsakanin mata 1,000 zuwa 6,000. A cewar rahotanni daban-daban, sun kasance kusan kashi ɗaya bisa uku na dukan sojojin. Gaba ɗaya mayaƙan mata an tsara su daidai da sojoji maza. Wani reshe na tsakiya, wanda ya ƙunshi masu tsaron sarki, an yi masa gefe biyu. Kowane gefe yana ƙarƙashin umurnin kwamandoji daban. Wasu rahotanni na cewa kowane soja namiji yana da takwaransa mace. Matan suna da yunifom.
Dahomey Amazons ya ƙunshi runduna da dama. Waɗannan sun haɗa da ‘yan bindiga, mafarauta, masu girbi da maharba. Kowane rukunin sojojin suna da riguna daban-daban, kwamandoji da makamai. Daga baya lokutan sun ga Dahomey Amazons ɗauke da bindigogin Winchester, wuƙaƙe da kulake.
Rikici da masarautun makwabta:
Masarautar Dahomey tana yawan yaƙi da masarautun makwabta. Don ci gaba da cinikin bayi, ana buƙatar kamammu. Dahomey Amazons akai-akai suna fafatawa da hare-haren bayi. Yawancin lokaci, Dahomey Amazons su kan ji daɗin nasara a yaƙe-yaƙe marasa iyaka na Ghezo. Sun kai hari kan matsugunan abokan gaba da ba a sani ba kafin wayewar gari. Sai da suka fafata da babban birnin Egba, Abeokuta, kafin a ci su. Munanan hare-hare guda biyu a garin, a cikin 1851 da 1864, sun gaza sosai. Wannan ya kasance wani ɓangare saboda yawan dogara ga Dahomean, amma babban abin shine Abeokuta babbar manufa ce. Babban birni ne wanda aka lulluve da katangar bulo kuma yana da yawan jama’a 50000.
Yaƙin Franco-Dahomean na Biyu:
A lokacin Yaƙin Franco-Dahomean na biyu ya ƙare, ana horar da rukunoni na musamman na Amazons kuma an ba su aikin musamman don saukar da sojojin Faransa. Yaƙe-yaƙe da yawa daga baya, sojojin Faransa sun sami nasarar fatattakar sojojin Dahomey a Yaƙin Franco-Dahomean na Biyu. Faransawa sun kawo ƙarshen Dahomey a matsayin masarautar mai cin gashin kanta. Amazons ba su sami dama da yawa a kan Faransawa ba, waɗanda ke da manyan makamai da dogayen bayonet. A lokacin Yaqin Franco-Dahomean na Biyu, an kashe yawancin sojojin Amazon a cikin ‘yan awanni na yaƙin hannu da hannu.
Watsewa:
Lokacin da Dahomey suka zama masu tsaron Faransa, sojojin Dahomey sun tarwatse. Akwai sigogi da yawa game da abin da ya zama na sauran mayaƙan mata. A cewar ɗaya, wasu daga cikin matan sun ci gaba da zama a Abomey bayan shan kaye, inda suka kashe jami’an Faransa da dama. Wata sigar ta ce matan sun rantse da amincinsu da kariya ga Agoli-Agbo, ɗan uwan Behazin. Sun haɗa kansu a matsayin matansa don su kare shi. Wasu daga cikin Amazons sun yi aure kuma sun haifi yara, yayin da da yawa ba su yi aure ba. A cewar masana tarihi waɗanda suka bi diddigin rayuwar tsoffin Amazons ɗin, matan sun sami wahalar daidaita rayuwarsu ta yau da kullum a matsayin mayaƙan ritaya. Sun yi fafutukar nemo sabbin mukamai a tsakanin al’ummomin da za su ba su mutunci da abin alfahari, idan aka kwatanta da tsohuwar rayuwarsu.
Tarihin da rundunar mata zalla ta Dahomey Amazons ta bari:
A shekara ta 1882, Sarki Behanzin, wanda ya yi ƙoƙarin kare haƙƙin cinikayya da ƙaddamar da yaƙi da ƙasar Faransa. Sai dai saboda ƙarfin makamai da sojojin Faransa ke da shi, waɗannan mata mayaƙa na Amazons suka kwashi kashinsu a hannu, domin an kashe su da dama. Duk da irin kallon da ake yi musu a zamanin yau da ake kira laifukan yaƙi, har yanzu ana kallon mayaƙan mata zalla a matsayin wata alama ta wasu da suka zama ceto ga mata. Bayan kuma matuwa da su da aka yi tsawon shekaru, sannu a hankali ana karrama su. An gina wani gidan tarihi na Abomey, saboda Sarauniya Tassi Hangbe. Ko bayan wannan ma, har yanzu akwai wasu da ke da nasaba da tsatson Sarauniyar waɗanda ke bukukuwan tunawa da ita, inda suke waƙe-waƙe da kuma raye-raye.