Kafafen yaɗa labarai sun rawaito cewa, Gwamna Nasir El-Rufai na Jihar Kaduna ya yi gargaɗi game da siyasantar da rigimar hana kiwo a fili, inda ya mayar da martini kan wannan doka da cewa, ba kafa dokar ba ne abu mai muhimmanci, aiwatar da dokar ne ba zai yiwu ba.
Da ya ke zantawa da manema labarai ranar Talata bayan wata ganawa da jami’an jam’iyyar APC a sakatariyar jam’iyyar ta ƙasa da ke Abuja, Gwamna El-Rufai ya ce, duk da cewa akwai buƙatar makiyaya su daina yawo da dabbobi kamar yadda suka saba, mafita ba shi ba ne kafa dokokin da ba za a iya aiwatarwa ba.
Maimakon haka, ya ce, ya ta’allaƙa ne cikin kyakkyawan shiri don neman mafita wanda shi ne kafa wuraren kiwo. Ya ce, ƙungiyar gwamnonin Arewa (NGF) ta amince cewa hanyar da za a bi ita ce kiwo. Gwamnan ya ce, tuni gwamnatinsa ta fara ƙafa wurin kiwon dabbobi a Kaduna, wanda zai ɗauki Fulani makiyaya da iyalansu kimanin 1,500.
Ya ce, “Ƙungiyar gwamnonin jihohin Arewa ta riga ta ɗauki matsaya cewa kiwo a fili ba hanya ce mai ɗorewa ta samar da dabbobi ba. Kuma dole ne mu matsa zuwa kiwo. Amma motsi kiwo a fili ba za a iya yin shi cikin dare ba. Dole ne mu kasance da tsari, dole ne mu sami albarkatu kuma dole ne mu aiwatar da shi da hankali. Ba batun dokar ‘populist’ ba ne ko a ce gobe wannan ko wancan. Ba mafita bane. Mun ɗauki matsayi a matsayin gwamnonin jihohin Arewa kuma muna aiwatar da hakan.”
“Kuma a cikin Jiha ta misali, muna ci gaba da samar da katafaren wurin kiwo don karkatar da makiyaya. Kuma wannan shi ne mafita, na dogon lokaci. Amma za a iya yi cikin dare? A’a wannan aikin da muke yi zai ci mana kusan naira biliyan goma. Babban bankin na CBN yana tallafa mana da kimanin Naira biliyan 7.5.
Kuma zai ɗauki kimanin shekaru biyu kafin a yi. Za mu sasanta kusan Fulani makiyaya 1,500. Kuma ina fatan za su ga cewa akwai wasu hanyoyin da za a bi don samar da dabbobi maimakon yin sama da ƙasa da shanu zuwa gonakin mutane don haifar da matsaloli iri-iri. Muna son magance matsalar. Abin da ba shi da amfani shi ne sanya siyasa cikin lamarin da zartar da dokar da kuka san ba za ku iya aiwatarwa ba. Don haka, mun ɗauki matsayi kuma muna aiki dare da rana don aiwatar da wannan matsayin.
Kuma waɗannan makiyayan sun fito ne daga Arewa kuma za mu mayar da su saniyar ware. Ba za mu iya yin ta dare daya ba. Muna buqatar biliyoyin nairori. Wannan gona guda ce kawai da aka kashe Naira biliyan 10. Ina da wuraren kiwo 14 a jihar Kaduna kuma ina so in canja zuwa kiwo. Shin ina da naira biliyan 14 x 10?
Ba ni da, Idan gwamnatin tarayya za ta ba ni Naira biliyan 140, zan mayar da sauran 13 zuwa wuraren kiwo kuma in tabbatar da cewa babu wanda ya fito da saniya ko tumaki a jihar Kaduna saboda zan sami isassun wuraren kiwo don kula da kowa. Mafita kenan. Kuna iya yin doka, amma bari mu jira mu gani. Kuma ina yi musu fatan alheri,” inji shi.
Abin lura ne cewa wasu jihohin kudanci kamar Ondo, Oyo, Lagos, Enugu da Osun, da jihar Benue ta arewa, da sauransu, sun zartar da dokar hana kiwo a fili. Hukuncin gwamnonin na kudu ya kasance sakamakon taron da aka gudanar a Asaba, jihar Delta, Legas da Enugu.
Duk da haka, a wani mataki na kawar da rikice-rikicen dokoki a cikin tarayya, Shugaba Muhammadu Buhari ya ba da izinin dawo da kiwo a fili a lokacin Jamhuriya ta Farko, inda makiyaya suka yi amfani da hanyoyin kiwo da aka ware don kwashe shanu zuwa sassa da dama na ƙasar. Shugaban ya bayyana haka ne a wata hira ta musamman da Arise TV a watan Yuni, na wannan shekarar.
Yayin da yake gabatar da tambayoyi a cikin hirar na tsawon mintuna 44, Shugaba Buhari ya ce, ya nemi Babban Lauyan Tarayya, Abubakar Malami, da ya fara aikin qwato filaye daga mutanen da suka canja hanyoyin kiwo na shanu don amfanin kansu.
AGF ta yi fatali da sanarwar da gwamnonin kudu 17 suka bayar na hana kiwo a fili, lura da cewa kamar gwamnonin arewa ne suka hana cinikin kayayyaki. Da yake amsa tambaya kan hukuncin da gwamnonin kudu suka yanke kuma idan ya yarda da matsayin AGF, Buhari cikin raha ya amsa cewa, “Kuna so in sava wa babban lauya na ne?
Kodayake, rikicin makiyaya da manoma, fashi da makami, garkuwa da mutane da rashin tsaro a duk faɗin ƙasar nan an danganta su ne ga makiyaya Fulani makiyaya, duk wata dokar da za ta hana su daga halattacciyar hanyar rayuwarsu na iya tsananta matsalar tsaro maimakon magance ta.
Don haka, muna raba ra’ayoyin Gwamna El-Rufa’i cewa, maimakon haramcin hana kiwo a fili, ya kamata gwamnonin kudu su rungumi mafi kyawun tsarin kiwo a duniya a matsayin mafificin mafita ga rikicin da makiyaya ke kiwo. Babu fa’idar tsara dokar da za ta ci gaba da bacci saboda aiwatar da shi zai haifar da ruɗani mai girma fiye da yadda ake shirin warwarewa.