•Zaɓen farko tun bayan kafuwar gwamnatinsa
Daga SANI AHMAD GIWA a Abuja
Kimanin masu kaɗa ƙuri’a miliyan 5.2 ne za su fito a ranar 11 ga Nuwamba, 2023 don zaɓen gwamnoni a jihohin Bayelsa, Imo da Kogi. Adedayo Akinwale, ya yi nazari kan matakin shirye-shiryen alƙalan zaɓe, Hukumar Zaɓe Mai Zaman Kanta ta Ƙasa.
Yayin da zaɓen gwamnan jihar Bayelsa da Kogi da kuma Imo ke ƙara ƙaratowa a ranar 11 ga watan Nuwamba, jimillar mutane 5,409,438 da suka yi rajista a jihohin uku ke shirin zaɓar sabbin shugabannin zartarwa na jihohin uku.
Hukumar Zaɓe Mai Zaman Kanta ta Ƙasa (INEC) ta ce daga cikin masu kaɗa ƙuri’a 5,409,438, 5,169,692 sun karɓi katin zaɓe na dindindin (PVCs).
Ya ƙara da cewa ana sa ran masu kaɗa ƙuri’a za su kaɗa ƙuri’a a dukkan rumfunan zaɓe 10,510 dake faɗin jihohin uku.
Shugaban hukumar ta INEC, Farfesa Mahmood Yakubu, yayin wani taron tuntuvar juna na huɗu da shugabannin jam’iyyun siyasa a makon da ya gabata, ya kuma bayyana cewa akwai rumfunan zaɓe biyu a jihar Bayelsa da kuma 38 a jihar Imo ba tare da rajistar masu kaɗa ƙuri’a ba, don haka ba za a yi zaɓe ba a cikin rumfunan zaɓen, wanda ya ce jerin sunayen akwai su a shafin hukumar.
Har ila yau, za a tattara sakamakon zaɓen a ƙananan hukumomi 649, da ƙananan hukumomi 56 da kuma cibiyoyin tattara sakamakon zaɓe na jihohi uku.
A cewarsa, wannan ya bada adadin 11,178 da aka kaɗa ƙuri’a da wuraren tattara ƙuri’u don tura jami’an tsaro a jihohin uku.
Shugaban INEC ya bayyana cewa jam’iyyun siyasa 18 da suka shiga zaɓen sun tura wakilai 137,934 da suka ƙunshi ƙuri’u 130,093 da kuma wakilai 7,841.
Ya yi nuni da cewa, hukumar na kammala shirye-shiryen samar da ababen hawa da jiragen ruwa na zirga-zirgar ma’aikata da kayayyaki na ƙasa da na ruwa.
Yakubu ya ce ya zuwa yanzu hukumar zaɓe ta amince da ƙungiyoyin ƙasa da ƙasa 126 tare da tura masu sa ido 11,000 domin gudanar da zaɓen.
Ya bayyana cewa sabbin alƙaluman hukumar sun nuna cewa ƙungiyoyin yaɗa labarai 94, waɗanda suka tura ma’aikata 1,255 ne aka amince da su a zaɓen.
Sai dai kuma hukumar ta nuna damuwarta kan yadda ake ta samun yawaitar hukunce-hukunce da umarnin kotu a baya-bayan nan dangane da tantance sunayen ‘yan takara ko sauya sheƙa ko kuma soke sunayen ‘yan takara bayan da aka buga dukkan wasu muhimman bayanai a daidai lokacin da zaven gwamna da za a gudanar a jihohin Bayelsa da Imo da Kogi a ranar 11 ga watan Nuwamba.
Rundunar ‘Yan Sanda ta sa dokar hana zirga-zirgar ababen hawa a jihohi uku:
Sufeto-Janar na ‘yan sanda, Kayode Egbetokun, ya ce ba za a yi zirga-zirgar ababen hawa a kan tituna a jihohin Imo, Kogi da Bayelsa ba saboda lura da zaɓukan gwamnonin da za a yi ƙarshen wannan satin da muke ciki.
IGP, wanda ya bayyana hakan a ranar Talata, ya kuma ce ba za a bari kwale-kwale, jiragen ruwa a mashigin ruwa na jihohin uku daga ranar Juma’a.
Egbetokun ya bayyana cewa matakin ya yi daidai da matakan da aka ɗauka na tabbatar da sahihin zaɓe a jihohin uku da suka haɗa da Bayelsa, Imo da kuma Jihar Kogi.
Shugaban ‘yan sandan ya kuma hana wasu kayyakin jami’an tsaro na jihar gudanar da ayyuka a yayin atisayen.
Ya bayyana hakan ne a wani taron manema labarai da ke gudana a hedikwatar rundunar, ya kuma bayyana cewa an jibge jiragen ruwa na ruwa da na bindiga a jihohin uku bisa la’akari da yanayin kogin da jihohin ke ciki.
Shugaban ‘yan sandan, wanda ya bayyana haka ta bakin mai magana da yawun rundunar, Olumuyiwa Adejobi, ya bayyana cewa an yi wa jihohin uku katanga da kayan tsaro daban-daban da suka haɗa da jirage masu saukar ungulu da za su yi sintiri ta sama.
“Za mu ɗauki duk wani mataki da ya dace wajen tabbatar da cewar an yi zaɓe lafiya kuma an ƙare lafiya a waɗannan jihohi uku.
“Shugaban Ƙasa ya bayar da umarnin rarraba kayan aiki wanda zai taimaka wa jami’anmu su gudanar da ayyukansu yadda ya kamata yayin gudanar da zaɓukan,” inji shi.
INEC ba za ta qirga ƙuri’u a rumfunan zaɓen da aka samu hargitsi ba – Yakubu:
Hukumar Zaɓe Mai Zaman Kanta ta Ƙasa, INEC, ta ce ba za ta ƙidaya ƙuri’u a kowace rumfar zaɓe da aka samu tashin hankali a zaɓen gwamnan jihar Bayelsa, Imo da Kogi da za a yi rgobe Asabar ba.
Shugaban INEC Farfesa Mahmood Yakubu ne ya bayyana haka a Yenagoa, a wani taron masu ruwa da tsaki.
Yakubu, wanda kwamishinan INEC na Ƙasa mai sa ido a Akwa-Ibom, Bayelsa da Ribas, Agbamuche-Mbu, ya wakilta, ya ce INEC za ta tura BVAS a dukkan rumfunan zaɓe domin gudanar da zaɓe.
“Ina so in sanar da ku cewa BVAS ɗin mu an ƙera su ne ga INEC, don haka bayanan INEC da sunan jam’iyyu suna kan BVAS, don haka duk BVAS da kuka gani ba tare da bayanan INEC ba, to zai iya kasancewa ba daga INEC suka fito ba.
“Wani abu kuma, muna da dukkan jerin lambobin BVAS da za mu yi amfani da su, za a sanya takardar sakamakon zave a rumfunan zaɓe.
“A duk inda aka samu tashin hankali zai zama sifili, ba za mu koma wannan rumfar zaɓe don gudanar da zaɓe ba.
“Mun ɗauki ma’aikata are da horar da dukkanin ma’aikatan wucin gadi da za a tura rumfuna, duk wasu kayan da ba su da muhimmanci an raba su ga dukkanin ofisoshin ƙananan hukumomi takwas na jihar, ana ci gaba da wayar da kan masu kaɗa ƙuri’a da wayar da kan jama’a,” inji shi.
Yakubu ya ƙara da cewa: “Mun shirya jigilar ma’aikata da kayan aiki don tabbatar da cewa an buɗe rumfunan zaɓe a kan jadawalin ranar zave.
Da yake jawabi, kwamishinan ‘yan sandan jihar, Tolani Alausa, ya ce ‘yan sandan sun shirya tsaf domin tabbatar da zaɓen da za a yi ranar Asabar cikin kwanciyar hankali.
Mista Alausa wanda mataimakin kwamishinan ‘yan sanda mai kula da ayyuka Ijamah Daniel ya wakilta ya ce rundunar za ta tura isassun jami’ai domin gudanar da zaɓen.
IPC ta horas da ‘yan jarida kan zaɓukan
Cibiyar ‘yan jarida ta ƙasa da qasa IPC ta horas da ‘yan jarida maza da mata daga jihohin Kogi, Bayelsa, da kuma Imo.
Taron bitar ya kasance wani ɓangare ne na ayyukan da ake yi a ƙarƙashin shirin IPC na bada sahihan bayan zaɓe masu inganci ga ‘yan ƙasa.
Mahalarta taron sun kuma amince da tabbatar da sahihancin rahotannin zaɓe, musamman ta hanyar ajiye son zuciya don magance rikice-rikice.
Horaswar ta qunshi kafafen yaɗa labarai, jaridu da kuma kafafen yaɗa labarai na yanar gizo a jihohi uku da za su bayar da rahotanni kan yadda zaɓuɓɓukan za su kasance a ranar 11 ga watan Nuwamba.
An gudanar da horon ga ‘yan jaridun Kogi a Hawthorn Suites & Hotels, Abuja a ranakun 27 da 28 ga watan Oktoba, yayin da ‘yan jarida daga jihohin Bayelsa da Imo suka samu horon a ranakun 30 da 31 ga watan Oktoba da 2 da 3 ga watan Nuwamba a otal ɗin Echelon Heights Hotel, Port Harcourt dake Jihar Ribas.
Taron bitar wani ɓangare ne na ayyukan da ake yi a ƙarƙashin shirin iVerify Fact-Checking, wanda manufarsa ita ce ƙarfafa ƙarfin ƙasa don hanawa da daƙile barazanar gurɓatattun bayanai, da kalaman ɓatanci, da kalaman ƙiyayya ga amincin bayanan zaɓe da dimokuraɗiyya.
PDP ta gargaɗi masu zaɓe su kare ƙuri’unsu:
Shugabannin Jam’iyyar PDP, sun yi kira ga ‘yan Bayelsa da su kaɗa ƙuri’a su kiyaye kada jam’iyyun adawa su yi musu maguɗi a zaɓen gwamnan jihar da za a yi.
Shugabannin jam’iyyar sun buƙaci masu kaɗa ƙuri’a su tsaya tsayin daka don tabbatar da ƙuri’un da suka kaɗa an ƙirga su.
Sun yi wannan kiran ne a babban taron yaƙin neman zaɓen gwamnan jihar Bayelsa na jam’iyyar PDP a ranar Talata a Ox-bow Lake Pavilion Swali dake Yenagoa.
Shugabannin jam’iyyar sun buƙaci masu kada kuri’a da su tsaya tsayin daka kan dakarun da ba za su bari a ƙidaya ƙuri’unsu ba a yayin gudanar da atisayen, tare da yin watsi da raɗe-raɗin da ake yi na tashe-tashen hankula da ka iya haifar da nuna kyama ga masu kaɗa ƙuri’a.
Yayin miƙa tutar jam’iyyar ga ɗan takarar gwamna, mai ci Duoye Diri, shugaban riƙo na jam’iyyar PDP na Ƙasa, Ambsada Iliya Damagum, ya shawarci al’ummar Bayelsa da su rungumi ƙaddara a hannunsu, inda ya ce abin da ya fi dacewa da su shi ne su sake zaɓar gwamnan da ya kawo ci gaba a jihar.
Damagum ya lura cewa PDP ce kaɗai jam’iyyar da ta bai wa jihar da shiyyar Kudu maso Kudu damar samar da Shugaban Ƙasa Dakta Goodluck Jonathan, ya kuma buqƙaci ‘yan Bayelsa da su mayar da martani ta hanyar sake zaɓen jam’iyyar a zaɓen na ranar Asabar.
Jam’iyyu 18 sun rattava hannu kan yarjejeniyar zaman lafiya gabanin zaven gwamna a Kogi:
Jam’iyyun siyasa 18 da za su fafata a zaɓen gwamnan Kogi na ranar Asabar sun sanya hannu kan yarjejeniyar zaman lafiya, gabanin zaven.
Wasu daga cikin jam’iyyun sun haɗa da All Progressives Congress, APC, Peoples Democratic Party, PDP, Social Democratic Party, SDP, Labour Party, LP, da Action Alliance, AA.
Sauran sun haɗa da New Nigerian Peoples Party, NNPP, Action Democratic Congress, ADC, Peoples Redemption Party, PRP, Zenith Labour Party, ZLP, National Rescue Movement da Action Democratic Party da dai sauransu.
Da yake jawabi a wajen bikin, shugaban kwamitin zaman lafiya na ƙasa, Janar Abdulsalam Abubakar mai ritaya, ya ja hankalin ‘yan takarar gwamna a jihar.
Abubakar wanda Cardinal John Onaiyekan ya wakilta, ya buƙaci jam’iyyun da su yi biyayya ga yarjejeniyar a lokacin zaɓen.
Ya ce ya fara nuna shakku sosai a kan muhimmancin da jajircewar ‘yan takarar da ke cikin irin wannan yarjejeniyar zaman lafiya.
“Ina da ƙwarin gwiwar cewa idan muka yi abubuwa ta hanyar da ta dace al’umma za ta ci gaba. Kuma wannan shine fata na da addu’a.
“Saboda haka, muna sa ran su kiyaye wannan yarjejeniya tare da tabbatar da cewa zaɓen na ranar Asabar 12 ga watan Nuwamba ya kasance cikin ‘yanci, adalci da lumana,” in ji shi.
Ya ce INEC a matsayinta na hukumar ta shirya tsaf domin gudanar da zave a jihohi uku da suka haɗa da Kogi, Imo da Bayelsa don haka ya kamata a ba su goyon baya don samun nasara a wannan gagarumin aikin da aka ɗora mata.
“Waɗanda za su fafata a zaɓen suna da wata manufa guda ɗaya da za su yi wa jama’a hidima, don haka kada su tilasta wa jama’a su bar su su yi zaɓin su ba tare da wata tangarɗa ba,” inji shi.
Cardinal ya yi tir da halin da kotuna ke yanke hukunci, wanda zai jagoranci jama’a a zaɓe.
“Muna son ‘yan siyasa su fanshi kimarsu a wannan karon ta hanyar kyale jama’a su zaɓi shugabansu.
“Muna fatan a wannan karon, ba tare da wani saɓawa amana ba, za a bar masu zaɓe su yi amfani da ‘yancinsu na kaɗa ƙuri’a ga wanda suke so ya jagorance su.
“Abin takaici ne kuma babban abin takaici a ce a Nijeriya a yau zaɓe ya zama abin yi ko a mutu.
“Idan duk ‘yan takarar suka taka leda bisa ƙa’ida, babu amfanin zuwa kotu. Komawa kotu yana nufin cewa tsarin ba shi da lahani kuma ba safai ba,” inji shi.
Wannan ne dai shine zave na farko a ƙarƙashin gwamnatin Bola Ahmed Tinubu tun bayan rantsar da shi a ranar 29 ga Mayu, 2023, inda za a ga kamun ludayinsa ta fannin ’yancin zaɓe.